Kuliah Oxford
Hukum
Memakan Ikan Jerung Yang Makan Manusia
Soalan:
Saya
telah bertemu ramai orang Melayu bermazhab Syafi' yang enggan makan ikan jerung
dengan hujah ia merupakan pemangsa yang memakan manusia. Apakah hukum
memakannya? Adakah ia makruh, haram atau hanya harus?
Jawapan:
Bahagian
ikan jerung yang biasanya dimakan di sesetengah tempat pada hari ini ialah
siripnya, bukan dagingnya. Namun, pendapat asahh (lebih tepat) dalam mazhab
Syafi'i ialah semua bahagian yang boleh dimakan pada ikan jerung termasuk
dagingnya. Walaupun ia telah memakan manusia hukumnya halal dimakan oleh
manusia.
Bahkan
sejak zaman Imam al-Asnawi rahimahullah, tiada khilaf ulama berlaku berhubung
perkara ini. Istilah fiqh yang kerap digunakan oleh ulama kita ialah
"qirsh" dan kadangkala "lakham", manakala "kawsaj"
sebagai contoh digunakan oleh ulama mazhab Hanbali.
Gambar hiasan
Perbincangan
mengenai ikan jerung dalam kitab-kitab fiqh kita biasanya ditemui dalam konteks
menyatakan pertentangan hukum dengan buaya; sejenis lagi hidupan air yang juga
pemangsa pemakan manusia. Buaya disebut dengan dawwab al-bahr atau istilah
modennya samak muftaris.
Sedangkan
sebagaimana yang akan disebut di bawah, di sisi ulama Hanbali sebagai contoh,
mereka tidak menganggap dua binatang itu berbeza antara satu sama lain - dalam
isu ini khilaf antara dua mazhab ini merupakan rahmat buat kita semua.
Berbeza
dengan mazhab yang kedua (Hanbali), pemangsa yang disebut mula-mula tadi iaitu
ikan jerung hukumnya halal dimakan dan kenyataan oleh Imam ar-Ramli dalam kitab
Hashiyah terhadap kitab Asna al-Matalib oleh Syaikh al-lslam sepatutnya
mencukupi untuk kita:
"[Imam
al-Shawbari iaitu pengarang kitab Tajrid Hashiyah Asnal Matalib dan pelajar
kepada salah seorang daripada empat orang Tawa'if dalam mazhab kita iaitu Imam
Shams al-Din al-Ramli, anak kepada pengarang asal bagi kitab Hashiyah ini, Imam
Shihab al-Din al-Ramli rahimahumullah, beliau (al-Shawbari) telah berkata:]
Guru kami [ar-Ramli as-Saghir] berkata: Imam Ibn Abi Sharif rahimahullah
[beliau guru kepada ayahnya] di dalam kitab Syarh al-Hawi [as-Saghir oleh
al-Qazwini] telah berkata: Bukan semua hidupan akuatik yang karnivor itu haram.
Ikan jerung itu halal manakala buaya itu haram kerana di samping sebab-sebab
lain, buaya dianggap menjijikkan dan memudaratkan terhadap tubuh."
[Ar-Ramli al-Kabir, Hashiyah, 3: 407 n.4]
Apa
lagi hujah yang menghalalkan kita memakan ikan jerung ini?
Jika
huraian berautoriti di atas masih tidak mampu membuang sepenuhnya rasa takut
yang tidak matang yang ada pada para pembaca di kalangan orang Melayu, maka
keterangan berikut mungkin akhirnya akan memberikan mereka kepastian.
Murid
kepada Imam al-Asnawi yang telah disebut di atas, iaitu Imam ad-Darimi
rahimahullah bukan sahaja seorang pakar yang tersohor dalam fiqh Syafi'i bahkan
beliau juga ialah saintis yang terkenal dalam bidang zoologi. Suatu bidang yang
berkait secara langsung dengan permasalahan kita di sini. Beliau dengan jelas
merujuk kepada ikan jerung pemakan manusia:
"Hukum
memakan ikan jerung di sisi mazhab Imam Ahmad rahimahullah ialah haram. Imam
Abu Hamid telah berkata: "Buaya mahupun ikan jerung tidak boleh dimakan
kerana kedua-duanya memakan manusia dan ia merupakan haiwan karnivor
[bertaring]." Manakala di sisi mazhab kita ia halal [dimakan]."
[Ad-Damiri, Hayawan, 2: 313]
Info: Imam
Abu Hamid ini saya tidak mengenalinya. Sila rujuk kepada yang pakar mazhab
Hanbali. Mungkin berlaku kesilapan akibat kecuaian di sini, jika begitu maka
beliau ini mungkin Ibn Hamid yang terkenal di kalangan ulama Hanbali -
bermakna, individu ini bukanlah ilmuan dari kalangan ulama Syafi'i aliran
Iraqi: Imam Abu Hamid al-lsfara'ini (semoga Allah merahmati kedua-dua Hamid
ini!)
Bagaimana keadaan seseorang yang
sudah tahu hukumnya tetap masih takut untuk memakannya?
Jika
kita sudah tahu hukumnya, tetapi masih berasa takut, maka sudah tentu kita
orang yang lemah akal. Kadangkala disebut mereka yang arif bahawa fiqh itu pada
kemuncaknya lain tidak bukan ialah ilmu memahami 'illah [sebab syariat dalam
urusan berkait perbuata manusia. Justeru untuk menjadi seorang pelajar fiqh
yang bagus, seseorang itu dituntut untuk memandang kepada sesuatu melangkaui
rangkuman emosi kita.
Shark fin
Maka
dalam isu memakan ikan jerung, jika seseorang mengatakan hukum sebaliknya, Imam
Ibn Hajar rahimahullah menyatakan bahawa orang itu tidak mantap fiqhnya:
"Di
kalangan haiwan-haiwan air itu ialah jerung [qirsh]. la juga dikenali dengan
"lakham". Jangan mengambil kira sifat karnivor semula jadinya iaitu
memburu dengan gigi taringnya apabila mahu menentukan sama ada haiwan itu haram
atau halal. Mereka yang mengambil kira elemen karnivor sebagai illah (alasan)
terhadap larangan memakan buaya maka mereka memang cuai. Bahkan, alasan yang
sebetulnya bagi larangan memakan buaya ialah ia haiwan yang hidup didarat. “Ibn
Hajar, Tuhfa, 12:307).
Sebagaimana
yang sangat diketahui oleh pelajar Syariah, difinisi moden bagi herbivore dan
karnivor semata mata tidak menjadikan sesuatu itu halal atau haram untuk
dimakan. Sedangkan gajah yang dianggap sebagai
herbivore oleh ahli zoology dihukumkan sebagai haram olejh para ulama
kita tetapi sebaliknya musang yang karnivor pula adalah halal.
Info:
Lakhman: Juga disebut
dengan “lukham” (oleh Imam ad-Damiri) manakala dalam sebuah riwayat atsar di
bawah disebut sebagai “lakham”
Tawa’if: Gelaran
bagi mereka yang sering dijadikan rujukan dalam mazhab kita.
Karnivor: Haiwan
yang memburu dengan gigi taringnya.
BIBLIOGRAFI:
1 ■
Ad-Damiri. Hayat al-Hayawan al-Kubra. 2 jilid. Bulaq, 1305 H.
2. Al-Fasi, Taqi al-Din. Shifa' al-Gharam
bi-Akhbar al-Balad al-Haram. 2 jilid Cairo: 'Isa al-Babi al-Halabi, 1956.
3. Ibn al-Atsir. An-Nihayah fi Gharib
al-Hadis wal Atsar. Ditahkik oleh Tahir Ahmad az-Zawi dan Mahmud Muhammad
at-Tanahi. 5 jilid. Cairo: 'Isa al-Babi al-Halabi, 1963-1965.
4.Ibn Hajar
al-Haytami. Tuhfah al-Muhtaj bi-Syarh al-Minhaj an-Nawawi dalam Hawasyi
al-Shirwani wa-lbn 'Qasim 'ala Tuhfah al-Muhtaj. Ditahkik oleh Muhammad 'Abd
al-'Aziz al-Khalidi. 13 jilid. Beirut: Daral-Kutub 'llmiyyah, 1996.
An-Nawawi.
Al-Majmu' Syarh al-Muhazzab. Ditahkik oleh Mahmud Matraji. 22 jilid. Beirut:
Dar al-Fikr, 1996. ar-Ramli (as-Saghir). Hashiyah Asna al-Matalib. Di [nota
kaki] Asna al-Matalib Syarh Rawd al-Talib [oleh Ibn al-Muqri'], oleh [Shaykh
al-lslam] Zakariyya al-Ansari. Ditahkik oleh Muhammad Muhammad Tamir. 9 jilid.
Beirut: Dar al-Kutub al-'llmiyya, 2001.
Al-Syirbini. Mughni
al-Muhtaj ila Ma'rifah Ma'ani Alfaz al-Minhaj. Ditahkik oleh 'AN Muhammad
Mu'awwad dan 'Adil Ahmad 'Abd al-Mawjud. 6 jilid. Beirut: Dar al-Kutub
'llmiyyah, 1994.
Syeikh Dato’ Dr.Afifi Al-Akiti merupan seorang ulama Melayu yang
sedang berkhidmat sebagai Felo & Pensyarah Pengajian Islam di Universiti
Oxford, United Kingdom. Beliau mencipta sejarah menjadi anak Melaya pertama
yang menjadi pensyarah di Universiti Oxford dan turut di lantik sebagai Ahli
Majlis Agama Islam & Adat Melayu
Perak (MAIPK)
Q&A:
Isu 25: m/s 60-61
